جناده هرویجناده هِرَوی، ابواُسامه جنادة بن محمد اَزْدی هروی، لغوی و نحوی مشهور است. ۱ - معرفی جناده هرویدرباره تولد وی اطلاعی در دست نیست. با در نظر گرفتن طول زندگانی دوستانِ جناده، نظیر حافظ عبدالغنی (۳۳۲ـ۴۰۹) و هماهنگی آنان از نظر سن، و نیز زمان زندگی ابوسهل هروی (۳۷۲ـ۴۳۳) شاگرد جناده، شاید بتوان گفت که جناده میان سالهای ۳۳۰ تا ۳۴۰ به دنیا آمده است. جناده نزد دو تن از دانشمندان و ادیبان نامدار ایرانی، یعنی ابواحمد عسکری (متوفی ۳۸۲) و ابومنصور أزهری هروی (متوفی نیمه دوم قرن چهارم)، دانش آموخت و کتابهای عسکری را برای دیگران روایت کرد. [۱]
یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج ۲، ص ۸۰۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
به نوشته صَفَدی ، [۲]
صفدی، ج ۱۱، ص ۱۹۲.
در آن زمان کسی مانند او در شناخت لغت وجود نداشت.۱.۱ - جناده در مجلس صاحب‌بن عبادجناده در شیراز ، با ظاهری پریشان، به مجلس صاحب‌بن عبّاد (متوفی ۳۸۵) رفت و در بدو امر با بی‌حرمتی روبه‌رو شد، اما پس از سخنانی که بین او و صاحب ردّ و بدل شد، صاحب تکریمش کرد و او را نزد خود خواند. [۳]
عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج ۱، ص ۴۸۹، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
۱.۲ - سفر به مصرجناده به مصر نیز رفت و در آن‌جا با محمدبن حسین نحوی یمنی ، حافظ عبدالغنی‌بن سعید مصری و ابوالحسن‌بن سلیمان مُقری نحوی که از مردم انطاکیه بود، در دارالعلم قاهره همنشین شد و با آنان در باره ادبیات مباحثه می‌کرد، تا آنکه در ذیقعده ۳۹۹، به دستور الحاکم بامرالله (حک: ۳۸۶ـ۴۱۱)، فرمانروای فاطمی مصر، جناده و ابوالحسن مقری انطاکی کشته شدند و حافظ عبدالغنی پس از قتل آن دو، از ترس، پنهان شد. [۴]
یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج ۲، ص ۸۰۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۵]
علی‌بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، ج ۳، ص ۱۱۲، چاپ ابوالفضل ابراهیم، ج ۳، قاهره ۱۳۷۴/ ۱۹۵۵.
[۶]
ابن خلکان، ج ۱، ص ۳۷۲.
[۷]
عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج ۱، ص ۴۸۹، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
۱.۳ - علت قتل جنادهدر باره علت قتل جناده گفته‌اند که یک سال آب رود نیل چنانکه باید فزونی نگرفت. برخی به حاکم گفتند: جناده مردی شوم و نامبارک است و در محلّ اندازه‌گیری آب نیل می‌نشیند و درس نحو می‌گوید و رود نیل را طلسم می‌کند و به همین دلیل آب نیل بالا نیامده است. حاکم بر پایه همین گفته خرافی ، فرمان قتل وی را صادر کرد. [۸]
یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج ۲، ص ۸۰۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۹]
عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج ۱، ص ۴۸۸ـ۴۸۹، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
ابوسهل محمدبن علی‌بن محمد هروی ، از نحویان بزرگ و رئیس مؤذنان در جامع مصر، از شاگردان جناده بود. [۱۰]
یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج ۶، ص ۲۵۷۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
۲ - آثارآثاری به جناده نسبت داده‌اند که عبارت است از: کتابِ نظم‌التفسیر در شرح معلقه امرؤالقیس ، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه موزه بریتانیا موجود است [۱۱]
فؤاد سزگین، تاریخ التراث‌العربی، ج ۲، جزء ۱، ص ۸۴، نقله الی‌العربیة محمود فهمی حجازی، (ریاض) ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۴۱۲.
و الزهکال فی حصر الحروف و المصادر و الافعال ، که موجود نیست. [۱۲]
محمدبن یوسف ابوحیان غرناطی، تذکرة النحاة، ج۱، ص ۲۵، چاپ عفیف عبدالرحمان، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
مصحح کتابِ مُغنی‌اللبیب نیز، به اشتباه، کتابِ الذخائر تألیف علی‌بن محمد هروی ، پدر ابوسهل ، را به جناده نسبت داده است. [۱۳]
ابن‌هشام، مغنی‌اللبیب عن کتب الاعاریب، ج ۳، فهرست ص ۲۶۱، چاپ حسن حمد، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸.
۳ - فهرست منابع(۱) ابن‌خلّکان. (۲) ابن‌هشام، مغنی‌اللبیب عن کتب الاعاریب، چاپ حسن حمد، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸. (۳) محمدبن یوسف ابوحیان غرناطی، تذکرة النحاة، چاپ عفیف عبدالرحمان، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶. (۴) فؤاد سزگین، تاریخ التراث‌العربی، نقله الی‌العربیة محمود فهمی حجازی، (ریاض) ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۴۱۲. (۵) عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴. (۶) صفدی. (۷) علی‌بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، چاپ ابوالفضل ابراهیم، ج ۳، قاهره ۱۳۷۴/ ۱۹۵۵. (۸) یاقوت حموی، معجم‌الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جناده حروی»، شماره۴۹۱۸. |